2015, zeventig jaar geleden kwam er een einde aan de tweede wereld oorlog, het wordt herdacht op datum in volgorde waarin plaatsen bevrijd werden, ik volg het in de krant. Zeeland, de slag om de schelde wordt nauwelijks genoemd in tegenstelling tot de mislukte actie bij arnhem en nijmegen, waarover nogal wordt opgegeven in boeken en films, het is geen wedstrijd in bekendheid, moedig gedrag of zoiets, het was een oorlog, strijd tegen onrecht en een ideologie waar miljoenen mensen achter aan liepen, wat zouden wij doen in een tijd van werkloosheid, armoe, een steen is snel gegooid, maar niemand is zonder zonde, gelukkig maar dan hoeven we niemand te veroordelen. Of juist wel, ben je altijd verantwoordelijk voor je daden, verricht in de onbezonnenheid van je jeugd of verscholen achter het opvolgen van orders, word je er van vrij gepleit door de loop van de geschiedenis, je kon niet anders dan meelopen of had je moeten nadenken, je hoofd gebruiken in plaats van de massa te volgen en te vergeten wie je bent, iemand die na kan denken over goed en fout en tegen de gangbare mening in kan gaan, niet bang is om te zeggen waar het op staat, wat jij denkt. Herdenken op 4 mei, stil zijn om acht uur 's avonds terwijl je net lekker aan het voetballen bent, stoeprandje of je verstopt hebt in de brandgang samen met het meisje op wie je verliefd bent, bijna nog spannender dan de oorlog in mijn beleving op dat moment, maar ik wist nog nergens vanaf, dat kwam later pas. Zwijgen over wat je voelt en wat je hebt gezien, het niet onder woorden kunnen brengen van de gruwelijkheden die je hebt meegemaakt, de martelingen die je hebt ondergaan, onbeschrijfelijk leed dat een leven verwoest, maar dat besef je niet als je het overleefd hebt. Het komt later terug in de stilte van de nacht, je probeert het te vergeten in een roes van alcohol, maar daardoor slaat het ongenadelijk toe in herinnering en beleving, niemand mag dicht bij je komen, jullie begrijpen het niet, nooit. Motor weekeinde naar de luneburgerheide met op zondag een bezoek aan het kamp bergen-belsen, een kale vlakte met wat gedenkplaatsen, een grote hal waar foto's hangen, informatie, een ruimte waar een documentaire kan worden bekeken over de bevrijding van het kamp. Nooit eerder heb ik zo getwijfeld aan het goede in de mens, hier was te zien hoe ook ik kan veranderen in een ongevoelige meedogenloze moordenaar als ik een een meeloper word, een onnadenkende volger van hardschreeuwende leiders die ons van alles beloven en heel goed weten wat ze zeggen, ze zaaien haat en verdeeldheid.