Vandaag 50 jaar geleden werd Martin Luther King Jr. vermoord. In de eerste plaats was het zijn geloof dat hem dreef bij zijn strijd voor gelijke rechten. Een preek uit 1956, die we hieronder publiceren, toont de zeggingskracht die King nog altijd heeft.

Is er iemand die in deze dagen van catastrofale veranderingen en onheilspellende onzekerheid niet de ervaring heeft van de depressie en verwarring die het gevolg zijn van een beklemmende angst en ons als een jankende hellehond bij elke voetstap achtervolgt?

Overal worden mannen en vrouwen geconfronteerd met angsten die vaak in vreemde vermommingen uit een verscheidenheid aan garderobes verschijnen.

Emerson (Ralph Waldo Emerson, Amerikaans essayist, filosoof en dichter, 1803-1882 - red.) realiseerde zich hoe angst de mens van energie en kracht berooft: “Wie niet elke dag een angst te boven komt, heeft de les van het leven niet geleerd.” Ik wil hiermee niet zeggen dat we ernaar zouden moeten streven om angst volledig uit het menselijk leven te bannen. Al zou dit mogelijk zijn, het zou simpelweg niet wenselijk zijn. Angst is het elementaire alarmsysteem van het menselijk organisme dat waarschuwt voor gevaar. Zonder dit alarmsysteem zouden we niet overleven. Bovendien is angst een sterke creatieve kracht. Iedere grote uitvinding en intellectuele vooruitgang kwam voort uit een verlangen te ontsnappen aan een gevreesde omstandigheid of situatie.

Als de mens zijn vermogen bang te zijn kwijt zou raken, zou hij daarmee ook het vermogen tot groei, uitvindingen en creativiteit kwijtraken. In zeker zin is angst dus normaal, noodzakelijk en creatief.

Normale angst beschermt ons; abnormale angst verlamt ons. Normale angst motiveert ons om te werken aan ons individuele en collectieve welzijn; abnormale angst vergiftigt en vervormt onze innerlijke levens voortdurend. We hoeven er niet naar te streven om angst kwijt te raken, maar juist om deze in toom te houden en te beheersen. Maar hoe beheersen we angst?

Allereerst moeten we er niet voor terugdeinzen onze angsten rechtstreeks onder ogen te komen en onszelf af te vragen waarom we bang zijn. Als we onze angsten zien voor wat ze zijn, zullen we ontdekken dat ze vaak meer ingebeeld dan echt zijn.

En laten we niet vergeten dat angst vaak te maken heeft met een verkeerd gebruik van de verbeelding. Als we onze angsten in het licht zetten, moeten we er nogal eens om lachen, en dat is goed. Een psychiater zei ooit: “De spot drijven is het sterkste medicijn tegen angst en onrust.”

Angst kunnen we ten tweede beheersen door een van de voornaamste deugden die de mens bezit: moed. Plato zag moed als een element van de ziel dat de kloof tussen rede en verlangen overbrugt. Aristoteles was van mening dat moed de bevestiging van de wezenlijke aard van de mens is. Thomas van Aquino zei dat moed de geesteskracht is die in staat is om alles te overwinnen wat een belemmering vormt voor het verwerven van het hoogste goed.

Moed is de kracht van de menselijke geest om angst te overwinnen. Moed is de vastbeslotenheid om door niets uit het veld geslagen te worden en stelt ons in staat om tegen elke angst op te staan. De krachten die het leven bedreigen moeten tegemoetgetreden worden met de moed om het leven te bevestigen ondanks alle onzekerheden van het leven. Hiervoor is vereist dat we ons oefenen in een creatieve wil, die ons in staat stelt om uit een berg van wanhoop een steen van hoop te houwen.

Moed en lafheid zijn tegengestelden. Moed is een innerlijke vastbeslotenheid om voorwaarts te gaan, ondanks obstakels of beangstigende situaties; lafheid is een onderdanige overgave aan de omstandigheden. Moed brengt een creatieve zelfbevestiging voort; lafheid produceert een destructieve zelfontkenning. Moed komt angst onder ogen en kan deze zo beheersen; lafheid onderdrukt angst en wordt er op die manier door beheerst. Moedige mensen verliezen nooit hun levenslust, zelfs als hun levens lusteloos zijn; laffe mensen laten zich overweldigen door alle onzekerheid van het leven en verliezen zo de wil om te leven.

Ten derde kunnen we angst beheersen door liefde. Het Nieuwe Testament bevestigt dit: “De liefde laat geen ruimte voor angst; volmaakte liefde sluit angst uit.” Het soort liefde dat Christus naar het kruis leidde is niet soft, laf en sentimenteel. Dergelijke liefde deinst er niet voor terug om zich tegen het kwaad te verzetten en heeft een oneindig vermogen om het ‘te slikken’. Dit soort liefde kan de wereld aan, zelfs vanaf een ruwhouten kruis.

Maar wat heeft deze liefde te maken met onze moderne angst voor oorlog, economische ongelijkheid en racisme? Haat is geworteld in angst en het enige geneesmiddel tegen angsthaat is liefde. Onze verslechterende internationale situatie is doorkliefd met dodelijke pijlen van angst. Deze angsten gaan over het geweld, de wetenschappelijke en technologische superioriteit en de economische macht van de andere natie; maar ook over ons eigen verlies van status en over onze angst. We zeggen wel dat oorlog een gevolg is van haat, maar als we het wat nader bekijken zien we het volgende: eerst is er angst, dan haat, dan oorlog en uiteindelijk een nog diepere haat.

We hebben onszelf tot aan de nok bewapend. De naties zijn gaan geloven dat grotere bewapening de angst zal uitsluiten. Maar het heeft geleid tot meer angst. In deze turbulente paniekerige tijd worden we opnieuw herinnerd aan de wijze woorden van weleer: “Volmaakte liefde sluit angst uit”. Geen wapens, maar liefde, begrip en georganiseerde welwillendheid kunnen angst uitsluiten.

Als onze witte broeders de angst willen beheersen, zijn ze niet alleen afhankelijk van hun eigen toewijding aan christelijke liefde, maar ook aan de door Christus geïnspireerde liefde waarmee de zwarte hen tegemoettreedt. Alleen als wij ons verbinden aan liefde en geweldloosheid zal de angst in de witte gemeenschap uitgebannen worden. Een door schuld beheerste witte minderheid is bang dat als de zwarte meer macht verwerft, hij zonder enige terughoudendheid of enig medelijden zal handelen en de opeenstapeling van onrecht en wreedheid van de afgelopen jaren zal vergelden. De zwarte moet hen laten zien dat er niets is om bang voor te zijn, omdat hij vergeeft en bereid is het verleden te vergeten. De zwarte mens moet de witte mens ervan overtuigen dat hij uit is op gerechtigheid voor zowel hemzelf als voor de witte mens.

We weten wat het geneesmiddel is. Moge God ons helpen aan dit middel te komen. Liefde sluit angst uit.

Deze waarheid kan alleen bestaan als we bereid zijn onze persoonlijke angsten te onderkennen. We zijn bang voor de superioriteit van andere mensen, voor falen en voor de minachting en afwijzing door mensen wier mening wij hoog achten. Afgunst, jaloezie, een gebrek aan zelfvertrouwen, een gevoel van onzekerheid en een in het hoofd rondspokend idee van minderwaardigheid zijn alle geworteld in angst. Het is niet zo dat we jaloers zijn op mensen en vervolgens bang voor hen worden; allereerst zijn we bang voor hen en vervolgens worden we jaloers. Is er een geneesmiddel tegen deze kwalijke angsten, die onze persoonlijke levens vergiftigen? Ja: een diepe en volhardende toewijding aan de weg van de liefde. “Volmaakte liefde sluit angst uit.”

Angst wordt ten vierde overwonnen door geloof. Want ons probleem is simpelweg dat we proberen de angst zonder geloof te lijf te gaan. Een positieve religieuze overtuiging geeft ons niet de illusie dat we gespaard zullen blijven voor pijn en lijden, noch biedt het ons het idee dat het leven een toneelstuk is van onverstoord comfort en zorgeloos gemak. Zij vult ons met een innerlijk evenwicht waarmee we de moeilijkheden, lasten en angsten, die onvermijdelijk op ons pad komen, aankunnen en zij verzekert ons ervan dat het universum betrouwbaar is en dat God erin betrokken is.

Religieloosheid daarentegen wil ons doen geloven dat we niets meer zijn dan wezens die alleen achtergelaten zijn in de bedreigende uitgestrekte ruimte van het universum, dat zonder enig doel of logica is. Zo’n beeld ontneemt ons alle moed en put de energie van de mens volledig uit.

(Beelden van de begrafenis van Martin Luther King. Tekst loopt door onder de video.)

Religie vult ons met de overtuiging dat we niet alleen zijn in dit immense onzekere universum. Boven en onder de verschuivende zandvlaktes van de tijd, de onzekerheden die onze dagen verduisteren en de onbestendigheden die als wolken in de nacht boven ons hoofd hangen, bevindt zich een wijze en liefdevolle God. Dit universum is geen tragische manifestatie van betekenisloze chaos, maar een indrukwekkend kunstwerk van kosmische orde. Gods grenzeloze liefde steunt en bewaart ons, zoals een machtige oceaan de minuscule waterdruppels van elke golf bewaart en steunt. Met een voortstuwende volheid beweegt hij te allen tijde naar ons toe om de kleine inhammen en baaien van onze levens te vullen met oneindige hulpmiddelen. Dit is de immer klinkende stemvork van religie, haar eeuwige antwoord op het raadsel van het bestaan.

De dood is onvermijdelijk. Het is een democratie voor alle mensen, niet een aristocratie voor slechts enkelen. We hoeven er niet bang voor te zijn. De God die onze wervelende planeet uit de oernevel heeft gevormd en de menselijke pelgrimage in al die eeuwen heeft geleid, kan ons zeker door de donkere nacht van de dood leiden naar de heldere dageraad van het eeuwige leven. Zijn wil is te perfect en zijn plan te groots om gevat te worden in de beperkte vergaarbak van de tijd en de vernauwende muren van de aarde. De dood is niet het ultieme kwaad; het ultieme kwaad is te verkeren buiten Gods liefde. We hoeven geen krankzinnige pogingen te doen om aardse schuilkelders te vinden. God is onze eeuwige schuilkelder.

Jezus wist dat niets de mens kan scheiden van de liefde van God. De mens is voor Jezus geen wrakstuk op de rivier van het leven, maar een kind van God. Het vertrouwen dat God zich bekommert om het individu is van onmetelijke waarde als het gaat om de plaag van angst, want het is dit vertrouwen dat ons een gevoel van waarde, veiligheid en thuis-zijn in het universum geeft.

Het geloof dat God voor je zal zorgen transformeert de wervelwind van wanhoop in een warme en opwekkende bries van hoop.

Het motto dat een generatie geleden regelmatig op de muren van devote huishoudens te lezen was, moet in ons hart geschreven worden:

Angst klopte op de deur. Geloof deed open. Er was niemand.

Deze tekst is een bewerkte en flink ingekorte versie van de preek ‘Het medicijn tegen angst’ uit 1956. In 1963 werd de preek opgenomen in ‘Strength to love’, waarin een reeks preken van Martin Luther King Jr. werd gebundeld. Kort geleden verscheen die bundel in een nieuwe Nederlandse vertaling bij uitgeverij Kok.