Vanavond trad in het theater van het werk een singer-songwriter op met voornamelijk liedjes in het Gronings, iedereen vond het prachtig. Hij sloot af met een liedje van Ede Staal, de bekendste Groningse zanger.

Ede Staal

Ede Ulfert Staal (Warffum, 2 augustus 1941 - Delfzijl, 22 juli 1986) was leraar Engels en streektaalzanger en -dichter. Hij is bekend geworden met door hemzelf geschreven en gezongen Groningse liedjes over het leven op het Groningse platteland. Hij heeft ook liedjes geschreven onder het pseudoniem E. Paltrams ('smartlap' achterstevoren).^[1]

Biografie

Ede Staal was de zoon van Boele Staal, een onderwijzer en NSB'er.^[2] Hij trouwde met Sophia Theodora (Fieke) Spoel; samen kregen ze zes zonen.^[1] Het gezin Staal bewoonde verschillende boerderijen in de weidsheid van het Groninger landschap.

Ede Staal werd, na al in 1973 een single te hebben gemaakt, in 1981 ontdekt door Engbert Gruben, een medewerker van Radio Noord. In 1982 werd Mien Toentje de herkenningsmelodie van een tuinierrubriek op Radio Noord. Het liedje werd zeer populair en Ede Staal werd beschouwd als de volkszanger van Groningen. Er kwamen veel aanvragen voor optredens, maar Staal ging er zelden op in. In 1984 kwam er een plaatje met vier liedjes uit, getiteld: Man, man, man, wat 'n boudel. Zijn weinige optredens werden grote successen. Staals vaste begeleider was pianist/accordeonist Henk Bemboom.

In december 1984 kwam Edes eerste langspeelplaat uit, met twaalf Groningse liedjes. De plaat, met de titel Mien Toentje, werd een groot succes. Het oplagecijfer rees naar het niveau van een landelijk succes. In januari 1985 onderging Staal een zware operatie. Hij was daardoor geruime tijd non-actief. Pas in november 1985 trad hij weer succesvol op, op het Mollebone-liedjesfestival in Delfzijl. Begin 1986 kreeg Staal een vaste column in het Radio Noord-programma Sloaperstil. Zijn "vertelstertjes" werden wekelijks op zondagochtend uitgezonden^[2]. Een aantal ervan verscheen in het blad Toal en Taiken.

Terwijl zijn bekendheid toenam, bleek dat Staal aan longkanker leed. Op 22 juli 1986 overleed hij, 44 jaar oud, na een korte maar succesvolle artistieke carrière, in zijn boerderij aan de Farmsumerweg onder Delfzijl. In die plaats werd hij ook begraven.

Postuum

Op 4 oktober 1986 kwam postuum zijn tweede lp uit (As vaaier woorden). Staal had in de laatste maanden van zijn leven nog een belangrijk aandeel gehad in de voorbereidingen. Bij de uitreiking van het eerste exemplaar aan zijn vrouw Fieke, werd tevens een prijs ingesteld (fl. 5000) die tweejaarlijks zal worden toegekend aan iemand die zich (niet beroepsmatig) bijzonder verdienstelijk heeft gemaakt voor de streektaal in relatie tot de radio. Diezelfde dag werd de K. ter Laan Prijs (van stichting 't Grunneger Bouk) postuum aan Staal toegekend. De tweede LP werd net zo'n groot succes als de eerste. De poëtische liedjes zijn vaak melancholiek van sfeer; ze bevatten alledaagse observaties die op lichte toon worden verbonden met humoristische en ernstige bespiegelingen.

Staal heeft al tijdens zijn leven maar zeker sinds zijn dood een cultstatus verworven. Van zijn cd's zijn enkele honderdduizenden exemplaren verkocht en zijn liedjes in het Groningse dialect worden nog vaak gedraaid in regionale radio-uitzendingen.

Zijn muziek kreeg landelijke en zelfs internationale bekendheid doordat enkele nummers te horen waren in de film De Poolse bruid. In 2001 werd in Delfzijl een standbeeld ter ere van Ede Staal onthuld. Het is een door de Groninger kunstenaar Chris Verbeek ontworpen en vervaardigde negen meter hoge conische zuil met daarom gewikkeld een roestvrij stalen band met de tekst van het lied Credo - Mien bestoan.

Ik wait, der is n tied van komen,

En ook n tied van goan,

En alles wat doar tussen ligt,

Ja, dat is mien bestoan.

Ede Staal heeft samen met Klaas Staal uit Veendam (geen familie) het muzieklabel Mollebone Music opgericht. De naam verwijst naar de bijnaam van de inwoners van de stad Groningen: Molleboon (soort tuinboon).^[1]

Op 6 november 1996 heeft de RVU de door David Blitz geregisseerde televisiedocumentaire Ede Staal uitgezonden. De documentaire draagt als ondertitel: Een portret van de Groningse volkszanger Ede Staal.

Op 22 juli 2011, 25 jaar na het overlijden van Ede Staal, zond RTV Noord een anderhalf uur durende documentaire uit over het leven en werk van Ede Staal, met de titel Credo - Zien bestoan. In de documentaire (die ook op dvd is verschenen), kwamen Edes familie en vrienden aan het woord. Verder waren opnamen te zien van de schaarse optredens van Ede Staal en oude beelden van het Groninger land. In het pand van RTV Noord in Groningen werd op dezelfde dag een borstbeeld van Ede Staal onthuld. De officiële handeling werd verricht door zijn zonen Jelger en Jasper, in aanwezigheid van hun moeder Fieke.

In Nieuwe Statenzijl, waar Staal een tijdlang woonde, staat een monument voor hem. De tekst van het lied dat hij over het gehucht schreef is op een plaquette bij de sluis aangebracht.

Enkele liedjes van Ede Staal zijn overgebracht in het Limburgs door Zjèr Bataille. In 2013-2014 had Marcel Hensema een onemanshow met de titel Mijn Ede, doorspekt met de muziek van Ede Staal.

Ede Staal- Credo mien bestoan

Ik vroag de wind mor dij verstaait mie nait,
Ik vroag de zee dij zingt heur aigen laid,
Geef mie de nacht din heb ik onderdak,
Doarom, doarom zing ik.

Ik zai de vogels tegen d'oavendlucht,
Ik denk mien leven in 'n vogelvlucht,
Geef mie de nacht din heb ik onderdak,
Doarom, doarom zing ik.

Ik wait, der is 'n tied van komen,
En ook 'n tied van goan,
En alles wat doar tussen ligt,
Ja, dat is mien bestoan.

Veur d'ain duurt 't leven veul te kört,
Veur d'aander veul te laang,
d'Ain is blied dat 't zover is,
En d'aander dij is baang.

Ik mis dij nait mer bie mie binnen,
't Wordt kolder om mie tou,
En in mien menselekhaid vroag ik mie of,
Woarom zo jong, zo gaauw?

Sums vuil ik mie gelukkig,
Din hang 'k aan mien bestoan,
Din zing ik mit de vogels met,
Din proat ik tegen de moan.

Din binnen we mit zien baaiden,
'k Zet alle klokken stil,
En ik verneuk mieztilf din weer
Want'k wait dat dat nait wil.

't Geluk liekt sums zo hail dicht bie,
Din main ik dat 't ter is,
En in mien aigenwiezeghaid,
Din griep ik altied nus, mis, mis...